Niki de Saint Phalle had RA "Lijden is ook leven."

Schadelijke stoffen

Reumatoïde artritis (RA) is voor een klein deel genetisch bepaald. Genetische factoren zijn eigenschappen die worden doorgegeven via genen, de basis van erfelijkheid. Daarnaast spelen dus ook omgevings- en toevalsfactoren een rol. Zo is al vastgesteld dat roken het risico op RA sterk vergroot. Renoir en Dufy bijvoorbeeld waren zware rokers. Ook blootstaan aan verfpigmenten en andere schadelijke stoffen zou een oorzaak kunnen zijn van het krijgen van RA. Dat blijkt onder andere uit een analyse van willekeurig gekozen schilderijen op oliebasis van Rubens, Renoir, Dufy en Klee die zijn vergeleken met schilderijen van acht hedendaagse schilders zonder reumatische aandoening. Vroeger bevatte verf giftige materialen als kwik en cadmium (in de rode kleuren), arseen en lood (in de gele kleuren) en koper en kobalt (in de blauwe kleuren). De schilders hadden daar geen weet van en likten onbezorgd aan hun penselen. Ze woonden in hun studio’s en kookten daar ook. Het is maar de vraag of handen wassen voor het eten tot het dagelijks ritueel behoorde. Het kan zijn dat hun reuma in de ateliers is ontstaan.

Piepschuim

In het geval van beeldend kunstenaar Niki de Saint Phalle (1930-2002) waren het materialen als polystyreen en polyester die mogelijk RA hebben veroorzaakt. Van polystyreen wordt onder andere piepschuim gemaakt, ook een materiaal waar zij mee werkte.

Autodidact

Niki de Saint Phalle (ze gaf de voorkeur aan alleen de naam Niki)  is een van de beroemdste vrouwelijke schilders en beeldhouwers van de 20e eeuw. Een academische opleiding had zij niet, ze liet zich inspireren door het werk van de grote kunstenaars uit haar tijd. Vooral haar ontmoeting met Gaudi was doorslaggevend voor haar ontwikkeling.

Nana's

In de jaren vijftig van de vorige eeuw begon ze met schilderen. Twintig jaar later ging ze, samen met haar tweede echtgenoot Jean Tinguely, over op beeldhouwkunst. Een opmerkelijke keuze: in die tijd was het verre van gewoon dat een vrouw beeldhouwer werd. Niki beperkte zich niet tot het produceren van grote kleurrijke sculpturen en installaties. Ze maakte ook films, ze schreef en illustreerde boeken, ze ontwierp polyester slangenstoelen, vazen en lampen, én ontwierp zelfs haar eigen parfumlijn om haar werk te financieren. Ook de materialen waarmee ze werkte, waren zeer verschillend: olieverf, gips, gaas, stof, gevonden voorwerpen, peelgoed, klei en polyester. Later ontwikkelde ze een speciale voorliefde voor glas, spiegel en keramiek. Niki brak internationaal door met haar Nana’s, volumineuze vrouwelijke beelden, een archetype van het vrouwelijke bestaan, vaak geconstrueerd in vrolijke, dansende poses.

Dit artikel staat in ReumaMagazine 5-2025. Je kunt het hele artikel ook hier lezen.