De JAnus-Kinase, oftewel JAK-remmers, zijn een relatief nieuwe groep geneesmiddelen. Deze groep is genoemd naar de Romeinse god Janus. Janus gaat over het openen en sluiten (denk aan januari, de maand die het jaar opent) én had twee gezichten zoals janus-kinase als molecuul twee vrijwel identieke kanten heeft.
Bart van den Bemt over JAK-remmers
Bart van den Bemt, bijzonder hoogleraar Personalized Pharmaceutical Care aan de Radboud Universiteit/het Radboudumc, schrijft al jaren in ReumaMagazine over geneesmiddelen. Hij legt de werking van JAK-remmers uit. “Reumatische aandoeningen worden veroorzaakt door een ontregeld afweersysteem (immuunsysteem). Het immuunsysteem speurt voortdurend naar vreemde, ziekteverwekkende dingen in ons lichaam. Denk aan bacteriën, virussen en schimmels. Zodra er indringers zijn gesignaleerd, activeert het afweersysteem allerlei lichaamscellen. Sommige lichaamscellen gaan direct op de ziekteverwekker af en proberen deze te doden, bijvoorbeeld door de ziekteverwekker op te eten. Andere afweercellen maken antistoffen. Als er in ons lichaam een ziekteverwekker wordt gesignaleerd, dan wordt een compleet leger aan immuun-cellen geactiveerd. Bij reumatoïde artritis staat het immuunsysteem ‘te scherp’ afgesteld en valt het niet alleen ziekteverwekkers aan, maar ook onze eigen gewrichten. Hierdoor ontstaat er een immuunreactie in het gewricht, waardoor er ontsteking en schade ontstaat.”
Praten afweercellen
“Het leger aan afweercellen ‘praat’ met elkaar. Zo kan een afweercel die hard aan het werk is om een ziekteverwekker te bestrijden, stofjes uitscheiden om nog meer afweercellen te activeren. Andersom kan ook: als de ziekteverwekker bijna bestreden is, kunnen afweercellen stofjes uitscheiden om de afweerrespons te verminderen. Deze boodschapperstofjes noemen we cytokines. Wanneer een cytokine overzwemt van afweercel naar afweercel, moet het worden opgevangen door de ‘antennes’ van de andere afweercel. Zodra er een cytokine op de antenne aan de buitenkant van de afweercel gaat zitten, komt janus kinase in actie. Net zoals de Romeinse god Janus over het openen en sluiten ging, bepaalt janus kinase of een signaal van een cytokine de cel binnen mag komen.
Wanneer janus kinase wordt geremd door JAK-remmers, komt het signaal van het cytokine niet door bij de afweercel. De afweer wordt afgeremd en de ontsteking neemt af. De klachten van mensen met ontstekingsreuma worden minder.”
Verkrijgbaar in Europa
Twee van de vier JAK-remmers (tofacitinib (Xeljanz®) en baricitinib (Olumiant®) zijn al enkele jaren in Europa te krijgen. De derde JAK-remmer heet upadacitnib (Rinvoq®) en de vierde is in het najaar van 2020 goedgekeurd. Dat is filgotinib (Jyseleca®) van het Nederlands/Vlaams bedrijf Galapagos. Er is dan ook al best veel ervaring met JAK-remmers. Daarnaast zijn er behoorlijk wat omvangrijke wetenschappelijke studies gedaan met de vier verschillende JAK-remmers.
Goed om te weten: JAK-remmers zijn geen injecties maar tabletten. JAK-remmers mogen alleen worden ingezet nadat methotrexaat, of een andere klassieke reumaremmer, geprobeerd is. Meer onderzoek naar bijwerkingen op de lange termijn zijn nodig, om definitief de veiligheid van de JAK-remmers te beoordelen.
