Langzaam maar zeker wordt er steeds meer bekend over corona en reuma. Gelukkig blijkt uit verschillende onderzoeken dat de meeste mensen met reumatische aandoeningen niet of nauwelijks een verhoogd risico hebben op het krijgen van corona. Ook de geneesmiddelen die worden gebruikt bij ontstekingsreuma, lijken nauwelijks invloed te hebben op het effect van het coronavaccin. Da’s goed nieuws! Eén middel bij reuma is hierbij een uitzondering: rituximab. Mensen die rituximab gebruiken lijken meer kans te hebben op het krijgen van corona. Dit komt enerzijds door het middel zelf, maar anderzijds omdat mensen die rituximab gebruiken, minder beschermd worden door het coronavaccin.
Rituximab, reuma en corona
Mensen die rituximab (Mabthera®, Rixathon®, Ruxience®, Truxima®) gebruiken, krijgen doorgaans elke 6 maanden een nieuw rituximab-infuus. Vervolgens werkt het rituximab-infuus minimaal 6 maanden. Omdat we nu weten dat mensen die rituximab krijgen, een grotere kans hebben op corona, is het voor deze patiënten extra belangrijk om de basisregels tegen corona goed te hanteren (handen wassen, anderhalve meter, voldoende luchten, testen bij klachten). Daarnaast zal jouw behandelaar (doorgaans de reumatoloog) voorafgaand aan het volgend rituximab-infuus met jou persoonlijk de afweging maken: doorgaan met rituximab (als dit voor jou toch echt de beste keuze is bij de behandeling van de ontstekingsreuma) of overstappen naar een ander reumamiddel. Door over te stappen lijkt de kans op corona te verminderen, maar bestaat er wel weer een kans dat de reuma op gaat vlammen. Dit is een keuze die individueel moet worden gemaakt.
Grotere vraag door corona
Sarilumab (Kevzara®) en tocilizumab (Roactemra®) zijn twee biologicals die ook worden gebruikt bij de behandeling van corona. Deze middelen remmen het stofje interleukine-6. Interleukine-6 is een stofje dat het immuunsysteem kan opzwepen en bij mensen met corona vaak verhoogd is. Door het stofje interleukine-6 te remmen met een infuus met sarilumab of tocilizumab nemen de coronaklachten af. Deze middelen worden alleen gezet bij mensen die in het ziekenhuis worden opgenomen met ernstige corona.
Omdat tocilizumab en sarilumab voor de behandeling van reuma én corona worden gebruikt, is de vraag naar deze middelen enorm toegenomen. En dan vooral de tocilizumab. Dat komt door de beschikbare toedieningsvormen die in de markt zijn. Tocilizumab kun je krijgen als ampul voor infuus en als injectiespuit voor onderhuidse toediening. Sarilumab daarentegen is alleen te krijgen als injectiespuit. Het middel kan wel als infuus worden gebruikt, door de inhoud van injectiespuiten in een infuuszak te ‘injecteren’.
De vraag naar tocilizumab-ampullen voor infuus is zo toegenomen dat de fabrikant deze ampullen maar moeilijk kan leveren. Hierdoor dreigt er een tekort aan tocilizumab-ampullen te ontstaan. Om zo’n tekort te voorkomen zijn er landelijk een aantal maatregelen genomen. Zo bleek de dosis van tocilizumab bij mensen met corona verlaagd te kunnen worden. Dat scheelt al. Daarnaast heeft men besloten dat de ampullen tocilizumab het beste kunnen worden ingezet voor mensen met corona. Immers, zo is de redenatie, mensen met reumatische aandoeningen kunnen ook worden behandeld met een spuitje tocilizumab in plaats van een infuus. Deze spuitjes voor onderhuidse toediening zijn even effectief en veilig als de infusen. Het is nog onduidelijk hoelang dit tekort gaat duren. Dat hangt natuurlijk ook af van hoeveel mensen met corona met tocilizumab behandeld moeten worden. Gelukkig zijn er op dit moment geen tekenen dat er een tekort dreigt te ontstaan aan spuitjes sarilumab en tocilizumab, zodat de reumabehandelingen door kunnen gaan.
Tekort aan abatacept-spuiten
Door de toegenomen vraag aan tocilizumab-infusen, werden patiënten dus omgezet van infusen naar spuitjes voor onderhuidse toediening. Bij een ander reumamiddel, abatacept (Orencia®), gebeurt er nu iets precies andersom: de meeste mensen worden van spuitjes tijdelijk op infusen gezet! Hoe dat kan? Dat komt door productieproblemen bij de injectiepen waarmee de abatacept wordt toegediend. Door deze productieproblemen kunnen er tijdelijk geen abatacept-injectiepennen worden geproduceerd. Hierdoor ontstond er toegenomen vraag naar de abatacept-spuitjes voor onderhuidse toediening. Er was zo veel vraag, dat de fabrikant deze spuitjes ook niet meer in voldoende mate kon leveren. En zo ontstond er ook een tekort aan abatacept-spuitjes. Gelukkig waren de abatacept-ampullen voor infuus nog wel goed te krijgen. Dat is de reden waarom veel mensen die nu dit geneesmiddel krijgen, tijdelijk abatacept als een infuus op de dagbehandeling krijgen.
Steeds vaker tekorten
We leven in een economie waarin alles steeds efficiënter moet. Dat geldt ook voor de productie en levering van geneesmiddelen. Voorraden van geneesmiddelen worden steeds kleiner, om zo kosten te besparen. Dat maakt levering van geneesmiddelen wel steeds kwetsbaarder. Als er iets is met de productie van een geneesmiddel, of de vraag naar een geneesmiddel neemt ineens toe, dan neemt de kans op een tekort ineens ook sterk toe. In het verleden zagen we dit ook bij andere reumageneesmiddelen zoals naproxen, leflunomide, sulfasalazine en hydroxychloroquine. En ook nu zien we weer meer tekorten. Naast de bovengenoemde geneesmiddelen is er een tekort aan corticosteroïd-injecties (Depo-medrol®). Gelukkig zijn er hier wel andere corticosteroïd-injecties die kunnen worden gegeven.
Ofschoon je niet alles kunt voorspellen (drie jaar geleden hadden we ons deze coronaperikelen niet kunnen voorstellen!), is het goed dat er op politiek niveau nagedacht wordt hoe we geneesmiddelentekorten kunnen verminderen. Om dit te bereiken, zal er voor essentiële geneesmiddelen een ‘ijzeren voorraad’ komen. Hiermee wil men een soort reservevoorraad geneesmiddelen introduceren, om ervoor te zorgen dat bij productieproblemen de eerste klap kan worden opgevangen. Ook denkt men eraan om meer geneesmiddelenfabrieken in Europa te bouwen, om zo de productiecapaciteit te vergroten. Maar dat is nog allemaal toekomstmuziek. Tot die tijd lossen artsen, apothekers en patiënten problemen in gemeenschappelijkheid gelukkig goed op!
Bart van den Bemt, bijzonder hoogleraar Personalized Pharmaceutical Care, is Medisch Manager Farmacie en Chief Research Officer Research & Innovatie van de Sint Maartensapotheek in Nijmegen. De Sint Maartensapotheek is de enige openbare apotheek in Nederland, die in reumatologie, orthopedie en revalidatie is gespecialiseerd. Kijk voor meer informatie op www.maartenskliniek.nl.
